Ken je dat gevoel? Je werkt met een nieuw hulpmiddel dat bedoeld is om het leven makkelijker te maken — maar in de praktijk vooral in de weg zit. De introductie van de nieuwe SIRA good practices van DNB is daar voor mij een treffend voorbeeld van. Een frisse, goed doordachte denkwijze… die vervolgens bij organisaties “niet in hun bestaande model past“. Want dat model (welk model dat ook is – PW) houdt alleen rekening met het standaardrijtje integriteitsrisico’s. En zo verdwijnt precies de kracht van de nieuwe aanpak. We zijn terug bij af, terug in 2015. En daarmee is 10 jaar praktijkervaring en veel prima denkwerk van DNB voor niets geweest, omdat de tweede lijn de Excel niet gaat aanpassen… En ik verzin dit niet: dit hoorde ik meermalen op de VCO-bijeenkomst over de SIRA!
En dat is geen incident. Steeds vaker zie ik dat hulpmiddelen, formats en frameworks hun oorspronkelijke functie verliezen. Wat ooit bedoeld was als ondersteuning, wordt een verplicht nummer. Het hulpmiddel wordt de norm. Van framework naar keurslijf. Of in mijn woorden: van tool naar doel. .
Een anekdote uit een vorig leven. Ik werkte ooit op een afdeling waar iemand van de tweede lijn een vaste werkplek had. Een nette, betrokken collega met veel vertrouwen in het team. We hadden een nieuwe beheersmaatregel ontwikkeld waarmee we onze jaarlijkse norm ruimschoots zouden halen. Alles klopte, tot bleek dat ons overzicht “in het verkeerde format” stond. De kolommen en rijen waren omgewisseld.
Het gevolg? Score van nul, waardoor er geen waardering was voor onze inspanningen en resultaten. En waardoor het management niet wist van de resultaten, maar zero points te horen kreeg. De inhoud telde niet, alleen de vorm. En aanpassen mocht niet, want “ingeleverd is ingeleverd”. Op dat moment werd pijnlijk duidelijk: het model was belangrijker dan het doel. En dat doet me nog steeds pijn.
Diezelfde reflex zie ik nu weer bij de SIRA-guidelines. “Het past niet in het model, dus we houden vast aan het oude”. Zo raken organisaties hun echte doel uit het oog: niet het invullen van formats, maar het beheersen van integriteitsrisico’s.
Begrijp me goed: tools en formats zijn waardevol. Ze helpen bij structuur, volledigheid en focus. Maar zodra het hulpmiddel maatgevend wordt, verliezen we de bedoeling. Dan draait het niet meer om effectiviteit, maar om vinkjes zetten.
Het blijft een simpele, maar essentiële vraag: gaat het ons om de tool of om het doel?
Zolang we die vraag niet regelmatig stellen, lopen we het risico dat het framework waar we op leunen verandert in een keurslijf dat ons belemmert. Kanttekening daarbij is wel dat het stellen van de vraag maar de (kleinste) helft is: de andere (grootste) helft is de vraag of de organisatie ook bereid en in staat is om op basis van het antwoord te veranderen?
Hoe is dat bij jullie: formats of veranderbereidheid?
